“Rocket150”: de grootste spoorwegshow van de eeuw

 Een uniek festijn

Dit jaar herdenken de Britse spoorwegen op grootse wijze de opening, in 1830, van de spoorlijn Liverpool - Manchester en de “Rainhill Trials” van 1829.

Op 24, 25 en 26 mei 1980 wordt een wederopvoering gebracht van de “Rainhill Trials”. Speciaal voor de gelegenheid gebouwde rijvaardige replica’s, op ware grootte, van de “Rocket” [1], de “Novelty” en de “Sans Pareil” verrijden opnieuw de testwedstrijd en nog wel op hetzelfde stuk spoorlijn tussen Rainhill en Lea Green waar, in 1829, de oorspronkelijke Trials plaatsvonden. Dit spektakel wordt gevolgd door een optocht van enkele tientallen gerestaureerde stoomlocomotieven, wat tevens een indrukwekkend beeld zal geven van de evolutie die de Engelse tractiemiddelen van 1830 tot nu hebben gekend.

De oudste locomotief die aan de “Cavalcade” deelneemt is de “Lion” van 1838, die opnieuw rijvaardig werd gemaakt. De optocht wordt besloten door enkele van de modernste diesel- en elektrische locomotieven en treinstellen van British Rail.

Alle locomotieven zullen een aantal personenrijtuigen, postwagens of goederenwagens trekken, die typerend zijn voor de betrokken periode uit de spoorweggeschiedenis. Daaronder zijn er replica’s van de oorspronkelijke rijtuigen van de “Liverpool and Manchester Railway”, alsmede gerestaureerd historisch materieel, gaande van Pullmanwagens over veewagens tot koninklijke rijtuigen...

Om de tientallen duizenden toeschouwers - er worden er dagelijks 50 000 verwacht - uit alle Europese landen en uit Amerika, Japan en Australië deze spoorwegshow in optimale voorwaarden te laten bijwonen, worden er langs de spoorlijn zelfs tribunes opgericht.

 Toch geen proefstuk

ROCKET 150 is het grootste showproject dat de Britse Spoorwegen ooit hebben opgezet. De Britten zijn echter met ROCKET 150 niet aan hun proefstuk!

In dit paradijs van de spoorwegliefhebber werd op 31 augustus 1975, ter gelegenheid van de honderdvijftigste verjaardag van de opening van de “Stockton and Darlington Railway” in 1825, al “the Great Steam Cavalcade” georganiseerd.

Meer dan een kwart miljoen mensen woonden die optocht van tientallen stoomlocs bij, die geopend werd door een speciaal voor de “Cavalcade” gebouwde replica van de beroemde locomotief “Locomotion N° 1” en besloten door het prototype van de moderne “High Speed Diesel Train”. Speciaal voor de gelegenheid waren tientallen Amerikanen per vliegtuig overgekomen uit de States; een groep Japanners was zelfs via de Transsiberische Spoorweg naar Europa gereisd om de show bij te wonen...

 150 jaar geleden

Een heuse spoorlijn

Engeland is de bakermat van de spoorweg en van de stoomlocomotief. Sedert het begin van de 19e eeuw waren in dit land al verschillende primitieve stoomlocomotieven in dienst op van elkaar geïsoleerde industrie- en mijnspoorwegen. Richard Trevithick, John Blenkinsop, William Hedley, Timothy Hackworth... zijn namen van pioniers-bouwers van de eerste op sporen rijdende stoommachines.

De grote doorbraak van de spoorweg als moderne transporttechniek is echter voornamelijk te danken aan George Stephenson, een man van bescheiden afkomst, een autodidact met een onvoorstelbare vindingrijkheid en een groot doorzettingsvermogen.

In 1825 komt zijn wereldberoemde en voor die tijd superieure locomotief “Locomotion No 1” in dienst op de “Stockton and Darlington Railway” in Noordoost-Engeland, de eerste spoorweglijn met een respectabele lengte waarop openbaar reizigers- en goederenvervoer plaats vindt.

Die lijn wordt echter niet uitsluitend met stoomlocs geëxploiteerd. Er worden ook paarden gebruikt om de wagens te trekken en stationaire stoommachines om de treinen de hellingen op te hijsen.

Het enorme succes van die spoorlijn en de aldaar door George Stephenson aangewende stoomlocomotieven heeft een ware spoorwegmanie tot gevolg. Spoedig zouden in heel Engeland nieuwe spoorbanen worden aangelegd: de “locomotive engine” begint aan zijn grootse triomftocht.

Een van de eerste nieuwe spoorweglijnen is de “Liverpool and Manchester Railway”.Ze is de eerste ware Intercityspoorlijn ter wereld die uitsluitend met stoomtractie geëxploiteerd wordt en die bovendien aan een dwingende behoefte beantwoordt.

Inderdaad, in het begin van de 19e eeuw werd een forse stijging vastgesteld van het reizigersverkeer en het goederenvervoer tussen de havenstad Liverpool en het geïndustrialiseerde Manchester. Dit dure en tijdrovende transport kon echter enkel gebeuren via de toenmalige wegen, die in een zeer slechte staat verkeerden, en via de kanalen. Gedurende enige tijd werd zelfs een geregelde ballondienst geëxploiteerd tussen beide centra!

In de jaren 1820 beslist men een spoorweglijn aan te leggen. George Stephenson wordt belast met de leiding van het project. Hij brengt zijn taak op een vrij korte tijd tot een goed einde. De geleverde prestatie is voor die tijd buitengewoon indrukwekkend: de dubbelsporige lijn is 31 mijl lang, loopt door tunnels, heeft enorme ingravingen dwars door heuvels en rotsen en telt meer dan 60 bruggen en één viaduct met 9 bogen. De lijn loopt op een bepaalde plaats zelfs dwars door een moeras...

De officiële opening van de spoorweglijn Liverpool - Manchester heeft plaats op 15 september 1830, in aanwezigheid van de hertog van Wellington en o.a. de toekomstige koning Leopold I van België.

Verschillende speciale treinen worden ingelegd tussen Liverpool en Manchester. Helaas, de historische gebeurtenis wordt op een dramatische wijze ontsierd, wanneer een van de hoogwaardigheidsbekleders, met name het parlementslid Huskisson overreden wordt door een locomotief nadat hij was uitgestapt tijdens een stilstand van de V.I.P.-trein. Wellicht was dat het eerste spoorwegongeval...

De opening van de spoorlijn brengt in Noordwest-Engeland een enorme revolutie teweeg, niet alleen op transportgebied maar ook op algemeen economisch en sociaal gebied. Het is een historische gebeurtenis, het eigenlijke begin van de “Railway Age” die het aanschijn van de wereld drastisch zou doen veranderen.

 151 jaar geleden

Een originele wedstrijd

Terwijl men, onder leiding van George Stephenson, druk bezig is met de bouw van de spoorweglijn tussen Liverpool en Manchester, besluiten de directeurs van de nieuwe spoorwegmaatschappij een testwedstrijd voor stoomlocomotieven te organiseren. Ze willen aldus het beste locomotieftype kennen voor de exploitatie van de spoorlijn die in 1830 zou worden opengesteld voor het verkeer.

Stephenson laat zich inschrijven voor de wedstrijd. Op dat ogenblik beschikt hij al over een kleine locomotievenfabriek die geleid wordt door zijn zoon Robert, een veelbelovende ingenieur.

De beroemde testwedstrijd, die in de geschiedenis bekend staat als de “Rainhil Trials”, heeft plaats in de loop van de maand oktober 1829 en duurt verscheidene dagen. De locomotieven dienen te Rainhill, gelegen tussen Liverpool en Manchester, een bepaald aantal ritten af te leggen op een vlak spoorwegtraject van 1 1/2 mijl lang en dit met een bepaalde last en een bepaalde minimumsnelheid. Vijf “locomotive engines” laten zich voor de wedstrijd inschrijven.

De eerste “locomotive engine”, de “Perséverence” komt te laat aan de start: ze ondervindt moeilijkheden tijdens haar overbrenging naar Rainhill. Uiteindelijk behaalt ze slechts de povere snelheid van 6 mijl per uur, wat niet voldoende is om aan de minimumnormen te beantwoorden.

De tweede deelneemster, de “Cycloped” van Brandreth, wordt al onmiddellijk gediskwalificeerd. Het betreft een vreemd tuig, een wagon met een tredmolen die permanent in beweging wordt gehouden door een paard!

Een derde “engine”, de “Sans Pareil” van Hackworth, wordt te zwaar bevonden om aan de wedstrijdnormen te kunnen beantwoorden: bovendien heeft ze af te rekenen met een belangrijk technisch defect.

De “Novelty” van Braithwaite en Ericsson is de vierde machine, ze wordt algemeen als de favoriet beschouwd. Deze locomotief blijkt de grootste snelheid te behalen, maar verliest de wedstrijd uiteindelijk toch als gevolg van een defect.

De onbetwistbare winnaar van de “Rainhill Trials” is ten slotte de “Rocket” van George en Robert Stephenson en hun medewerker Henry Booth, die hierdoor samen de prijs van 500 pond in de wacht slepen. Voor die tijd heus geen peulschilletje...

De faam van de Stephensons als locomotiefbouwers wordt door deze overwinning voorgoed gevestigd. Zij leveren alvast 8 locomotieven aan de “Liverpool and Manchester Railway”, alle afgeleid van het Rocket-type.

De locs dragen namen van bekende lange-afstands-postkoetsen: zoals “Northumbrian”, “NorthStar”, “Dart”, “Comet”, “Arrow”, “Meteor” en “Rocket”. De ervaringen met die locomotieven leiden snel tot ontwerpen van nieuwe en betere stoomlocomotieven. Verscheiden bestellingen volgen vanuit alle hoeken van Groot-Brittannië, Amerika en het Europese vasteland, met België als koploper!

Robert Stephenson wordt uiteindelijk de eerste miljonair-locomotiefbouwer. De basis van zijn succes is zonder enige twijfel de “Rocket” die, bij wijze van spreken kan worden beschouwd als de “voorvader” van alle (stoom-) locomotieven die overal ter wereld in dienst zijn geweest.

 Getuigen van toen

Tot slot van dit artikel zouden we je nog willen laten genieten van een paar vrij vertaalde en ingekorte stijlbloempjes die we in de toenmalige kranten plukten. Ze zijn allicht de echo van wat de massa ter gelegenheid de “Rainhill Trials” en de opening van de nieuwe spoorlijn ervoer.

Uit “The Liverpool Times” van 13 oktober.

Op dinsdag, de eerste dag van de wedstrijd, vertoonde het locomotievenstrijdperk een beeld van uitzonderlijke vrolijkheid en drukte. Aangezien het weer opmerkelijk mooi was, waren duizenden personen van alle rang en stand samengekomen vanuit de omringende dorpen en districten.

Meer dan tienduizend personen waren aanwezig, waaronder een groot aantal wetenschapsmensen, ingenieurs en hoogwaardigheidsbekleders. Gedurende de hele dag waren de voertuigen tentoongesteld op de Rail-Way, en het is nauwelijks mogelijk voor iemand die hen niet in beweging gezien heeft, zich een idee te vormen van hun verbazingwekkende snelheid...

Tijdens het eerste gedeelte van de dag vestigde de stoomwagen van de heer Robert Stephenson uit Newcastle alle aandacht op zich. De wagen reed, zonder enige last te slepen, met een vaart van wel 24 mijl per uur langs de toeschouwers. Het tuig stootte praktisch geen rook uit.

We weten dat er personen aanwezig waren, die verkeerdelijk rook en stoom verwarden...

De machine van de heren Braithwaite en Ericsson, van London, werd algemeen beschouwd, zowel door haar voorkomen als door haar compactheid, als het schoonheidsideaal van een locomotiefwagen. Haar prestatie was verbazingwekkend...

De snelheid waarmee de “Novelty” zich voortbewoog, vervoerde, verraste en verbaasde elke toeschouwer. De wagen leek inderdaad te vliegen en vertoonde daarmee een van de meest sublieme spektakels van mechanische vindingrijkheid en menselijke durf, die de wereld ooit heeft aanschouwd, doch die de borst van de duizenden aanwezigen echter vulde met een vreselijke angst voor de veiligheid van de personen die erop hadden plaatsgenomen, en die schijnbaar niet op de aarde voortbewogen, maar wel “op de vleugels van de wind”...

Uittreksels uit een brief die de toneelspeelster Fanny Kemble aan haar vriendin schreef nadat ze iets voor de officiële opening van de lijn Liverpool - Manchester, een proefrit had mogen meemaken.

Men toonde ons de kleine machine, die ons over de ijzeren staven zou voortslepen. Zij (want ze maken van al deze vreemde kleine vuurpaarden merries...) was samengesteld uit een kookketel, een kachel, een klem platform, een bank en achter deze bank een ton, die genoeg water bevatte om haar dorst te lessen over een afstand van 15 mijl De hele machine was niet groter dan bijv. een gewone brandblusmachine.

Ze beweegt zich voort op twee paar wielen, dat zijn haar voeten. Deze worden in beweging gebracht door stalen benen, die worden aangedreven met stoom. Hoe meer stoom toegevoerd wordt naar de bovenzijde van de benen (naar de heupgewrichten dus), hoe sneller de wielen bewegen...

De teugels en het bit van dit wonderbare dier zijn niets anders dan een kleine hefboom die stoom afvoert of toevoert naar de benen, en die een kind gemakkelijk zou kunnen bedienen...

De haver van het dier bestaat uit steenkool, die opgestapeld is onder de bank.

Er is een kleine glazen buis vastgemaakt aan de ketel, met water erin, die, naargelang ze vol of leeg is, aanduidt wanneer het wezen water wenst, wat dan onmiddellijk toegediend wordt vanuit een reservoir.

De kachel is voorzien van een schoorsteen, maar aangezien men cokes brandt, stoot deze geen vieze zwarte rook uit, zoals een varende stoomboot dat doet...

Dit kleine briesende dier (dat ik eigenlijk wel eens graag een vriendelijk klopje had willen geven... ), werd dan ingespannen voor ons rijtuig. De heer Stephenson liet mij naast hem plaats nemen op de bank van de machine, en we vertrokken met een snelheid van ongeveer 10 mijl per uur... Aangezien het stoompaard slecht aangepast is om heuvels op te klimmen, wordt de spoorbaan vlak gehouden, zodat deze soms onder het oppervlak van de aarde lijkt weg te zinken en soms er hoog bovenuit rijst. Van bij het begin sneed de baan door de rotsen, die aan weerszijden een muur vormden van wel 60 voet hoog. Het is onvoorstelbaar hoe vreemd het leek aldus voort te rijden tussen de rotswanden die reeds met mos, varens en gras begroeid waren...

Toen ik erover nadacht dat al deze massa’s rots weggehakt waren om ons doorgang te verlenen ver beneden het aardoppervlak, dan realiseerde ik mij dat een sprookje nog niet half zo wonderbaar was, dan wat ik zag.

Bruggen waren gebouwd van de ene zijde van de rotsen naar de andere, en de mensen die erop stonden, keken op ons neer. Zij leken mij pygmeeën die in de lucht stonden...

Je kunt je niet voorstellen wat een sensatie het was om door de lucht te klieven; de beweging is zo zacht als maar kan zijn. Wanneer ik mijn ogen sloot, dacht ik te vliegen: een onbeschrijfelijk en heerlijk gevoel Ik had een absoluut gevoel van veiligheid, en had niet de minste angst...

De magische machine stootte een vliegende witte adem uit, met een ritmisch, onveranderlijk tempo...