Nederland

Zaterdag 28 mei jl. namen de Nederlandse Spoorwegen (NS) de 1 474 m lange driesporige Hemtunnel onder het Noordzeekanaal in het Amsterdamse havengebied in gebruik. Daarmee behoort een van de belangrijkste knelpunten in het zeer druk bereden Nederlands spoorwegnet tot het verleden.

De Hemtunnel zal de regelmaat van de intensieve treindienst tussen Amsterdam en Zaandam aanzienlijk verbeteren. Die regelmaat zat er met de dubbelsporige Hembrug niet in vanwege de 40 verplichte openingen per etmaal.

Met het Hemspoortunnelproject was een investering van circa 710 miljoen gulden gemoeid. Dit project omvatte niet enkel de bouw van de tunnel, maar ook de bouw van een nieuw station in Zaandam en een vrije kruising voor de treinen uit Purmerend, een nieuw station Sloterdijk-Noord en een viersporig traject tot aan de tunnel, een dubbelspoor Zaandam - Purmerend en Avenhorn - Hoorn, inclusief hogere baanvaksnelheid (140 km/u.) en afstandsbediening van seinen en wissels vanuit de centrale post in Amsterdam, een extra perron in Uitgeest, perronverlenging op de lijnen Den Helder - Alkmaar - Amsterdam en Enkhuizen - Hoorn - Amsterdam en een nieuw station Hoorn Kersenboogerd.

Met de Hemtunnel schept de NS een onmiddellijke capaciteitsverruiming van 20 t.h. In de ochtendspits vervoerde NS met pijn en moeite 11 000 reizigers over de brug. Per etmaal zijn er dat 37 500. In 1977 waren er dat maar 31 800.

Met de opening van de Hemtunnel kan de Hemburg gesloopt worden. Hiermee komt een einde aan de lange strijd die Amsterdam voerde om een waterweg zonder hindernissen van en naar IJmuiden. De Hembrug was niet enkel een doorn in het oog van NS, maar ook in dat van de Amsterdamse haven omdat de brug slechts op een aantal tijdstippen en niet al te lang kon worden opengedraaid voor het scheepvaartverkeer.

De tunnel werd samengesteld uit zeven tunnelelementen van gewapend beton, die in een bouwdok te Amsterdam-Noord werden gemaakt. Vier van deze elementen hebben een lengte van 268 m en zijn daarmee de langste afgezonken tunnelelementen ter wereld. Daartoe werd 155 000 m³ beton en 13 000 ton betonstaal verwerkt. Toen alle elementen gereed waren, werden ze stuk voor stuk drijvend naar hun plaats overgebracht en in een in de bodem van het kanaal gebaggerde sleuf afgezonken. De elementen werden samengevoegd door middel van rubberen afdichtingsprofielen die door de waterdruk tot een waterdichte aansluiting werden samengeperst. De zeven elementen vormen samen een tunnellengte van 1 474 m. Inclusief de open toeritten meet de hele tunnel 2 257 m. De totale breedte van de uit drie kokers bestaande tunnel bedraagt 21,4 m. De middelste koker is iets breder dan de twee buitenste om goederentransporten van grote omvang mogelijk te maken. De sporen liggen op de grootste diepte, d.i. 23,87 m beneden Nieuw Amsterdams Peil (NAP). De tunnel heeft hellingen van 25 pro mille. Dat is vrij steil voor een spoorwegtunnel.

Wanneer een goederentrein in de tunnel tot stilstand zou komen, zou deze de tunnel niet meer op eigen kracht kunnen verlaten. Daarom is de seingeving aan weerskanten zo ingericht dat een goederentrein altijd een vrije tunnel voor zich heeft.

De tussenwanden van de kokers hebben een aantal doorlaatopeningen die als vluchtwegen kunnen dienen. Aan de ingebruikneming van de tunnel is anderhalve maand proefrijden voorafgegaan. Het rijden met verschillende soorten locomotieven en treinstellen moest uitvoerig worden beproefd en 500 machinisten moesten met het rijden in de tunnel vertrouwd worden gemaakt.

De Hemtunnel is de tweede spoortunnel onder het Noordzeekanaal. De spoorbrug in de lijn Haarlem - Uitgeest bij Velsen werd reeds in 1957 door een tunnel vervangen.

De langste tunnel voor spoorwegverkeer in Nederland ligt onder de luchthaven Schiphol. Deze 5 780 m lange “droge” tunnel werd in 1981 in gebruik genomen.