Homepagina > Het Spoor > Het beheer der posterijen hielp de geestelijke en financiële waarden verspreiden
Het beheer der posterijen hielp de geestelijke en financiële waarden verspreiden
zondag 27 maart 2022, door
Alle versies van dit artikel: [français] [Nederlands]
Om de evolutie te begrijpen een brokje geschiedenis
In het gulden tijdperk van hun geschiedenis, beschikten de Hebreeërs, de Chinezen, de Egyptenaren, de Perzen, de Grieken en de Romeinen over echte estaffettendiensten die de boodschappen overbrachten. Onder Caesar zette een brief uit Bretanje, die aan Cicero gericht was, slechts 26 dagen om Rome te bereiken.
In 807, na de invallen van de Barbaren, richtte Karel de Grote in onze streken drie regelmatige lijnen in: vertrekkende uit Auxerre liepen zij in de richting van Italië, Duitsland en Spanje. Na Karel de Grote waren er, gedurende verscheidene eeuwen, nog slechts particuliere boden die in soldij stonden van de leenheren, de kloosters en later de gemeenten. Toen de Renaissance de intellectuele uitwisselingen deed toenemen, ontstond er rond de Universiteit van Parijs een besteldienst die, aanvankelijk, voor de studenten bestemd was, maar spoedig voor iedereen openstond. De Universiteit vond er baat bij; lange tijd betwistte zij dan ook haar voorrecht aan Lodewijk XI, die de eerste regelmatige instelling oprichtte van regeringskoeriers belast met het vervoer en de bestelling van de correspondentie (1464).
Na de uitvinding van de drukkerij en de ontdekking van verre landen, voelde men de noodzaak aan van een systeem van ruimere omgang. In 1490 bracht Aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk een internationale organisatie aan de gang waarvan de prinsen van Thurn en Taxis als „postmeesters” [1] gedurende eeuwen de roem uitmaakten. De Tassische posten [2] hadden lange tijd hun middelpunt te Brussel.
De vorming van de grote moderne Staten gaf, in gans Europa, het ontstaan aan staatspostdiensten; zij verdrongen de Tassische en de gemeentelijke posten die zich, niet zonder strijd, gehandhaafd hadden. Daar de Staatshoofden zich echter het recht toeëigenden de vervoerde brieven te lezen en die achter te houden welke zij gevaarlijk oordeelden, vormden de misbruiken van die censuur een van de grieven van de revolutionairen van 1789.
Sedert de val van het Oude Regime berust de post op nieuwe principes:
- Het briefgeheim is onschendbaar;
- Beëdigde ambtenaren zijn verantwoordelijk voor het geheim van de correspondentie;
- Het postmonopolie wordt verleend aan de democratische Staat die de onschendbaarheid beter kan vrijwaren.
Onder de druk van de industriële en sociale revolutie, ontstond, in de loop van de XIXe eeuw, naast de brievenpost, de financiële post. Het postmandaat werd, in Frankrijk, in zwang gebracht in 1817 een dertigtal jaren vóór de uitgifte van de postzegel.

Bevrijd van de persoonlijke macht van de prins, bevorderen de postdiensten, sedert twee eeuwen ongeveer, de culturele en economische ontluiking van de gemeenschappen en ijveren zij voor de toenadering onder de volkeren. Laten wij, in dit verband, aanstippen dat, in 1872, de Belgische postmannen deelnamen aan de stichting van de ALGEMENE VERENIGING DER POSTERIJEN die, in 1874, de WERELDPOSTVERENIGING werd, een voorafbeelding van de Volkerenbond en de U.N.O.
In dienst van het publiek
Aanvankelijk georganiseerd in het voordeel van de vorsten of van enkele machtige groepen, werd de Post een openbare dienst waarvan de actie tot overal doordringt en ten bate van allen wordt uitgeoefend.
Uitgaande van haar eerste opdracht die bestond in de aanvaarding, het vervoer en de bestelling van de correspondentie, werd zij, ingevolge de faciliteiten verleend door haar agentschappen, belast met andere bewerkingen die haar tot de populairste bank van het land maken. De Post vervoert correspondentie, drukwerken, dagbladen.... zij belast zich met financiële bewerkingen voor rekening van particulieren en voert, voor andere openbare instellingen, prestaties uit die zij, dank zij de menigvuldigheid van haar bureaus, in het belang van de gemeenschap beter kan volbrengen (het deelnemen aan de bewerkingen van het Pensioenfonds dagtekent uit 1890, het medewerken aan de bewerkingen van de Verzekeringskas uit 1897, het afleveren van visvergunningen uit 1899). De opdracht en de inrichting van de Post voldoen aan collectieve behoeften op gebieden waar het privaat initiatief ontoereikend zou zijn.
Het postmonopolie
De wet schenkt aan de Post het monopolie van een dienst; namelijk, op te treden als bemiddelaar tussen de verzender en de geadresseerde voor het vervoer:
- van gesloten of open brieven;
- van postkaarten;
- van aankondigingen, omzendbrieven, prospectussen, prijslijsten en berichten van alle aard, WANNEER ZIJ HET ADRES VAN DE GEADRESSEERDE DRAGEN.
Vallen niet onder toepassing van het postmonopolie:
- De brieven of verzendingen vervoerd door andere openbare instellingen, in de voorwaarden die door de Koning bepaald ’worden;
- De correspondenties die particulieren elkander toesturen door middel van personen gehecht aan hun dienst of die welke zij doen afhalen bij of dragen naar de Post;
- De correspondentie die een particulier voor zijn eigen dienst vervoert;
- De niet verzegelde vrachtbrieven of facturen die slechts de vermeldingen bevatten nodig voor de aflevering van de goederen die zij vergezellen;
- De papieren betreffende de dienst van de spoorwegen of alle andere openbare transportondernemingen en die met het materieel van de betrokkenen vervoerd worden.
Dit is een onbetwist monopolie; het is gerechtvaardigd door redenen van morele, politieke en economische aard:
- De Staat moet standvastig en zeker in verbinding kunnen blijven met al de bedienden van de openbare diensten en met al de burgers;
- De Staatsgeheimen en die van de particulieren moeten, bij het uitwisselen van de correspondentie, gevrijwaard worden;
- De particuliere onderneming zou aan de Post het algemeen, bestendig en regelmatig karakter niet kunnen geven dat zij thans heeft;
- De particuliere onderneming zou nooit de zeer lage tarieven toegestaan hebben die de Post toepast voor sommige prestaties die de culturele of commerciële verbreiding bevorderen.
Het bestuur der postchecks
Het eerste Bestuur der Postchecks en -overschrijvingen werd opgericht in Oostenrijk (van 1882 tot 1887). Volksvertegenwoordiger Denis die kort daarna de aanneming van het systeem in België voorstelde, werd niet onmiddellijk gevolgd: het Bestuur der Postchecks werd slechts ingesteld door de wet van 28 december 1912. Het K.B. van 23 februari 1913 regelde de toepassingsmodaliteiten ervan. Het beoogde doel was de geldomloop zoveel mogelijk te verminderen door afrekeningen zonder gebruik van geld te vulgariseren.
De nieuwe dienst vatte zijn werkzaamheden aan op 16 april 1913 en nam spoedig uitbreiding. Het Bestuur ontwikkelt zich thans tegen een ritme van ongeveer 25.000 nieuwe rekeningen per jaar. In totaal telt het er ongeveer 900.000. Dit buitengewoon succes is vooral te wijten aan de snelheid en de eenvoud van het systeem, de kosteloosheid van de overschrijvingen en de billijkheid van de taksen (zij treffen slechts de bewerkingen die een geldverhandeling omvatten).
Veel meer dan aan de banken, is het aan dit Bestuur te danken dat het boekgeld (de check, de overschrijving, de assignatie) een eersterangsplaats veroverd heeft. Het Bestuur alleen is in staat de papieromloop bestendig met 20 % te verminderen.
Het aantal dagelijks geënregistreerde bewerkingen schommelt tussen de 500.000 en het miljoen. Het personeel biedt het hoofd aan deze enorme omloop dank zij de mechanisatie en de automatisering; deze laatste heeft het o.a. mogelijk gemaakt 10.000 berekeningsuren per dag af te schaffen.

De zegelwerkplaats
Aanvankelijk werkte zij in de lokalen van het station Brussel-Noord, van 1848 tot 1868, datum waarop zij naar Mechelen overgebracht werd.
De typografie wordt alleen toegepast voor de kleine waarden, alsook voor de postkaarten, de postbladen, de omslagen voor de luchtpost en bepaalde waarden gedrukt voor andere departementen.
De kopergravure wordt gebruikt voor de kunstzegels. Dit procédé, dat de vervalsingspogingen het best verijdelt, levert zegels die merkwaardig zijn door hun fijne trekken, rijke kleurtonen, stevigheid en reliëf; het vereist de medewerking van een kunstgraveerder die een zeldzame bekwaamheid bezit.
De heliogravure (een sneller procédé) wordt gebruikt voor dringende uitgiften en voor de juiste reproduktie van sommige onderwerpen: tableaus, portretten, kunstwerken, enz.
Brussel X
Sedert de voltooiing van de Noord-Zuidverbinding, werd een nieuw trieercentrum onder de naam van Brussel X in het station van Brussel-Zuid opgericht.
Het is een ultramodem geheel, tot het uiterste gemechaniseerd, waarin vrijwel alle bewerkingen met de handen afgeschaft zijn. Heel de instelling is zo opgevat dat zij volledig geautomatiseerd kan worden zodra de technische vooruitgang het zal toelaten.
Na Londen, is Brussel X het belangrijkste posttrieercentrum van Europa geworden.

De spoorwegpostwagens
De eerste spoorwegpostwagen werd als proef opgericht in 1840. Tien jaar later, was de rijdende dienst definitief ingericht op verschillende spoorweglijnen.
De Post beschikt thans over een park van 33 rijtuigen ingericht als sorteerkantoor, waarin 225 bedienden werken die de hun toevertrouwde zendingen tegen een versneld ritme sorteren en verdelen.
Elke nacht doorkruisen een twintigtal van deze rijtuigen, als echte zoemende bijenkorven, het ganse land over een afstand van ongeveer 2.000 km. Zij vervoeren dagelijks 150 ton poststukken [3].
De spoorwegpostwagens spelen een onontbeerlijke rol in de post-trafiek. Ofschoon hun „concurrenten” – de vaste sorteerkantoren – een beroep doen op immer snellere transportmiddelen, houden de spoorwegpostwagens toch stevig stand zodat zij de onmisbare slagaders blijven van de brievenpost.

De motorisering
De brievenbestellers vormen het talrijkste effectief van het personeel. Zij hebben ook de lastigste taak. De motorisering verlicht hun werk daar waar de af te leggen afstanden en het te vervoeren gewicht aanzienlijk zijn.
Op het platteland verplaatsen de brievenbestellers zich thans meer en meer met lichte bestelauto’s. Na zijn collega’s in de dorpen afgezet te hebben, doet de autovoerder de uitdeling in de afgelegen en weinig bevolkte plaatsen.
In het stadscentrum werd de motorisering van de lichting der brievenbussen sedert lang ingevoerd; de zware poststukken en de correspondentie van de grote firma’s worden door kleine autovoertuigen besteld. Een speciale bus kan ofwel 16 brievenbestellers met hun last gemakkelijk vervoeren om ze op de plaats van hun werk af te zetten, ofwel gebruikt worden als pakwagen van 2.800 kg.

Enkele cijfers
|
Dat alles is de Post. De zending die zij vervult is van vitaal belang voor het economische, sociale en culturele leven van bet land.
Bron: Het Spoor, october 1960
[1] „Post”: eertijds de plaats aan een postweg waar de paarden werden verwisseld, kreeg daarna, bij uitbreiding, de betekenis van „openbaar vervoer van correspondentie”.
[2] De Thurn en Taxis behoorden tot een Lombardische familie, de della Torre-Tassis. Francesco de Tassis, de meest beroemde, had zijn verblijfplaats te Brussel in de Bodenbroekstraat.
[3] Buiten het slepen van deze rijdende postkantoren, vervoert de spoorweg nog het grootste gedeelte van de poststukken; de gewone dag- en nachttreinen brengen, in de loop van één jaar, meer dan 6.140.000 zakken ter bestemming. Laten wij nog aanstippen dat de eerste reglementering van de betrekkingen tussen de post en het spoor reeds dagtekent uit 1837.