Prentkaarten varia

De prentbriefkaart heeft meer dan een gelaat, zoals wij tijdens onze spoorweg-zwerftochten hebben kunnen vaststellen. Steeds hebben wij ons beijverd om sommige van haar schilderachtigste aspecten te belichten. Ook hebben wij niet nagelaten de aandacht te vestigen op de ruime betekenis die ze heeft op het gebied van de Industriële archeologie van de spoorweggebouwen die verdwenen of onherstelbaar geteisterd zijn.

Laten we echter niet vergeten dat 1976 het jaar is van de landschappen !

De aanvangsjaren van de prentbriefkaart zijn als het ware een illustratie van de bloeiperiode die het beeld opnieuw beleeft : weldra verdringt ze de eens zo populaire chromo’s. De affiches en de techniek van de fotogravure worden geperfectioneerd, het zwarte doosje van de fotograaf geeft aan onze levenswijze een magische dimensie, de opkomst van de cinema is niet ver meer af.

Ongewild kom je onder de indruk van de belangrijke plaats die de prentbriefkaart tijdens «La Belle Époque»¦ zowel bij de icongrafische als bij de met de hand geschreven overbrenging van het nieuws inneemt. Als tijdgenote van de eerste kranten en geïllustreerde tijdschriften met grote oplage, heeft ze even de hoop gekoesterd deze te beconcurreren. Er is zelfs een Parijse uitgever geweest die eraan gedacht heeft een dagprentbriefkaart te laten verschijnen waarop je je kon abonneren en die je op de hoogte zou houden van de gebeurtenissen van de vorige dag. Als er iets belangrijks gebeurt, sturen de uitgeverijen dadelijk een pientere. energieke fotograaf ter plaatse, desnoods iemand die voor geen klein gerucht vervaard is, zodat er vlug uitzonderlijke documenten beschikbaar zijn die zo spoedig mogelijk als prentbriefkaart verstuurd kunnen worden. Zo bestaan er reportages over de Boerenoorlog (1899 - 1902), over de opstand in Kreta (1901) en over het Russisch-Japans conflict. Catastrofen en natuurrampen, plaatselijke geschillen, stakingen, ophefmakende assisenzaken, politieke gebeurtenissen, halen om beurten grote koppen in het allegaartje van de geïllustreerde briefkaart.

De spoorweg is van dichtbij betrokken bij de snelle verspreiding van de recente gebeurtenissen en van de handelsreclame. In Frankrijk bestaan er zelfs reisprentbriefkaarten! Het zijn prentbriefkaarten waaraan een bon gehecht is die recht geeft op een tariefvermindering op een spoorbiljet. Op de keerzijde van zo’n kaart staat vermeld : «In alle steden zijn reisprentbriefkaarten verkrijgbaar. Die kaarten geven recht op kosteloos vervoer op alle spoorweglijnen. De verzamelaar hoeft slechts de bonnetjes af te scheuren en ze op te sturen naar «La carte-voyage» - 109, rue Lafayette, Parijs. Per omgaande ontvangt hij dan een afscheurbare bon voor het gevraagde traject of een bon die goed is voor het aantal kilometers dat op de ingezonden bonnetjes voorkomt. De bonnetjes zijn enkel geldig als de stempel van het postmerk erop voorkomt». De Franse spoorwegmaatschappijen waren zelf tegemoetgekomen aan het verlangen om de liefhebberij voor prentbriefkaarien te paren aan de lust van het reizen dat toen heel wat minder gebeurde dan nu.

Laten wij doen alsof we een van die excursietreinen nemen en, aan de hand van de prentbriefkaarten van vroeger, het omvangrijke gebied van de spoorwegactualiteit bereizen. In dat verband bieden de uitgevers je een uitgebreide waaier - volledige reeksen - van kaarten die een illustratie zijn van de bezoeken van koning Leopold II aan Luik en Antwerpen, van de grote internationale tentoonstellingen, van de omvangrijke speciale werken (Zeebrugge, volledige verplaatsing van het station Antwerpen-Dam), van de brand van het station Doornik op 5.3.1912, van de oorlogs-gebeurtenissen, van ontsporingen, botsingen en andere spoorwegrampen (Brussel-Noord : 1.7.1903 en 15.2.1904; Kontich : 21.5.1908; Courcelles-Centre : 22.1.1910; Mechelen : 24.8.1910 en 25.6.1913...).

Toen de voornaamste Belgische uitgeverijen met elkaar wedijverden om de omvangrijke markt van de prentbriefkaart te veroveren, begonnen talloze fotografen onze gewesten af te schuimen. De kleinste uithoek werd op prentbriefkaarten vereeuwigd.

Wie zijn vrienden een reeks genummerde prentbriefkaarten stuurde, bezorgde hen meteen bijv. ook een prettige reportage over een of andere toeristische uitstap. Onder vrienden en kennissen ontstond er vrij vlug een ruilhandel van prentbriefkaarten die, daarna, in een album verzeilden. De fotograaf reist, dat spreekt toch vanzelf, per spoor. En terwijl het personeel zijn omvangrijke materieel uit de bagagewagen laadt, verliest onze man zijn tijd niet : op de gevoelige plaat legt hij voor het nageslacht het station vast met het druk in de weer zijnde personeel. De eerste afdruk van een lange reeks! Nog vlug een pintje pakken in het dichtst bij gelegen café, alvoren via de stationsstraat naar het dorp te trekken op „jacht” naar de kerk, het kerkplein, de hoofdstraat, de school... Enkele kiekjes die op die zwerftochten werden genomen, hebben de tijd overleefd...

Het spoor vervoert de prentbriefkaart die liefdesboodschappen overbrengt, de geadresseerde al dan niet stichtelijke bedenkingen ter overweging geeft en zelfs met reclameoogmerken gebruikt wordt.

Het hoeft je derhalve niet te verwonderen dat de fabrikanten van bijv. Maggi-soep (10 centiem voor een tablet van 2 porties), Hardy-chocolade, Parein-koekjes, Elexir d’Anvers... die «drukwerken» bij wijze van loutere voorlichting en niet betaalde reclame kwistig versturen.

Befaamde kunstenaars en affichetekenaars ontwerpen eveneens prentbriefkaarten, een bezigheid waarbij ze hun verbeelding, hun zin voor het schone en het poëtische de vrije teugel kunnen laten. Het is dus helemaal niet verwonderlijk dat er onder die «prentjes uit de oude doos» pareltjes te vinden zijn die de trots uitmaken van menig verzamelaar.